Sivas’ın Kurucu Meclis’teki ilk milletvekillerinden olan Mustafa Takî Efendi’nin Meclis Konuşmaları kitabından aldığımız bir bölümü sizlerle buluşturuyoruz.
Mustafa Takî Efendi, zaman zaman dönemin önemli dergilerinde ve gazetelerinde yazılar kaleme almıştır. Bunlar sade dille yazılmış olup doğrudan halka hitap etmektedir. Bu sayede halk ile arasında önemli bir bağ oluşmuştur.
Mustafa Takî Efendi, Beyânu’l-Hak gazetesinin 11 Rebîü’l-evvel 1330 tarihli nüshasında “Meb’ûs Nasıl Olmalı?” başlıklı bir makale kaleme almıştır.
Makalesinde çokça özellikten bahsetmiştir ancak özetle 18 maddede bunları listeyebiliriz.
- Dinî ilimleri ve fıkhı bilmelidir. Zira mebusların görevi, kanunların ıslahı ve düzenlemesidir.
- Yürürlükte bulunan tüm kanunları bilmeli ve kanunlar üzerinde halkın yararına olacak ne gibi değişiklik yapılacağını muhakeme etmeli ve incelemelidir.
- Devletin mevcut ve kapatılmış tüm idari organizasyonunu bilmeli ve bunlarda yapılacak ve yapılması gerekli olan değişikliğe muktedir olmalıdır.
- Devletin gelirlerini, giderlerini ve bunların harcandığı yerlerin usulüne uygun olup olmadığı tetkik kabiliyeti olmalıdır.
- Diğer devletlerin kanunlarını incelemiş ve anlamış olmalıdır çünkü tecrübelerinden yararlanmalıdır.
- Yönetim biçimlerini, istişareyi ve bu alanda dünyadaki görüşleri bilmeli o uygulamaların sonuç ve yararlarına vakıf olmalıdır.
- İslâm ve Türkiye (Osmanlı) tarihi başta olmak üzere dünya tarihine ve olaylarına vâkıf olmalıdır.
- Mevcut fen bilimlerine ve özellikle gelişen savaş tekniklerine vâkıf olup bu alanda gelişmemiz için neler yapılacağını idrak etmelidir.
- Türkiye (Osmanlı) coğrafyasına ait bilgi sahibi olmalıdır. Bu coğrafyanın bayındırlık ve altyapı açısından gelişimi için neler yapılacağı konusunda bilgi ve irade sahibi olmalıdır.
- Türkiye (Osmanlı) coğrafyasını bilmekle birlikte gezip görmüş ve burada yaşayan insanlara neler yapılacağına dair teklif verecek bir kanaate sahip olmalıdır.
- Yabancı devletlerin ve özellikle Türkiye’nin (Osmanlı’nın) yakın komşularının doğal, siyasi, millî, iktisadi yapısına ait bilgi sahibi olmalıdır. Onların gelişme ve ilerlemelerinde neler yapıtğını takip etmelidir.
- Yeryüzünde yaşayan tüm Müslümanların tarihlerini, mevcut durumlarını, memleketlerinin coğrafi ve doğal durumlarını bilmeli; ilişkilerin geliştirilmesi için neler yapılacağı bilgisine sahip olmalıdır.
- Devletler arası hukuk ve kuralları bilmeli. Bu kural ve hukukların gerek Avrupa gerek Doğu devletleriyle hangi seviyede ilişkili olduğuna vâkıf olmalıdır.
- Avrupa devletlerinin birbirleriyle olan ilişkilerini ve bize olan tesirini ve geleceğe yönelik gelişimi öngörebilmelidir.
- Türkiye (Osmanlı) topraklarında kurulmuş olan tüm siyasi cemiyet ve oluşumların program ve amaçlarını bilmelidir. Birliği bozacak girişim ve çalışmalara müsamaha etmemeli ve tedbirlerini alacak yasal çalışmaları yapabilmelidir.
- İlim ve fenlerden her birine az çok sahip olmakla beraber fıkıh, kanun ve siyaset gibi hukuk ilimlerinden başkalarına da vukufiyeti olmalıdır.
- Bugün Doğu, Batı, İslâm alemi ve Avrupa’nın içerisinde bulunduğu durum ile Türkiye’nin (Osmanlı’nın) içerisine düştüğü sosyal ve ekonomik durumu idrak ederek memleketini yükseltebilme hissiyatını taşıyacak liyakata sahip olmalıdır.
- Yukarıda sayılan vasıfları taşımakla birlikte; yazma ve konuşma konusunda güçlü bir kişiliğe sahip olmalıdır.